Коррупция ва манфаатлар туқнашуви
Коррупция сўзи лотинча “corruptio”, яъни “бузиш, сотиб олиш, пора эвазига оғдириш” деган маъноларни англатади.
Ўзбекистон Республикасининг “Коррупцияга қарши курашиш тўғрисида” ги Қонунида коррупция атамасига қуйидагича тушунча берилган.
Коррупция — шахснинг ўз мансаб ёки хизмат мавқеидан шахсий манфаатларини ёхуд ўзга шахсларнинг манфаатларини кўзлаб моддий ёки номоддий наф олиш мақсадида қонунга хилоф равишда фойдаланиши, худди шунингдек бундай нафни қонунга хилоф равишда тақдим этиш.
Мамлакатимиз Президенти Ш.М.Мирзиёев ўз ваколатига киришишгандан сўнг Президент сифатида 2017-йил 3-январда энг биринчи имзолаган ушбу Қонун билан Давлатимизнинг коррупцияга қарши курашишдаги асосий принциплари белгилаб берилди.
Хусусан, мазкур принциплар қонунийлик, фуқаролар ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларининг устуворлиги, очиқлик ва шаффофлик, тизимлилик, давлат ва фуқаролик жамиятининг ҳамкорлиги, коррупциянинг олдини олишга доир чора-тадбирлар устуворлиги, жавобгарликнинг муқаррарлигидан иборат эканлиги Қонунда мустаҳкамлаб қўйилди.
Коррупцияга қарши курашиш соҳасидаги давлат сиёсатининг асосий йўналишлари эса, аҳолининг ҳуқуқий онги ва ҳуқуқий маданиятини юксалтириш, жамиятда коррупцияга нисбатан муросасиз муносабатни шакллантириш, давлат ва жамият ҳаётининг барча соҳаларида коррупциянинг олдини олишга доир чора-тадбирларни амалга ошириш, коррупцияга оид ҳуқуқбузарликларни ўз вақтида аниқлаш, уларга чек қўйиш, уларнинг оқибатларини, уларга имкон берувчи сабаблар ва шарт-шароитларни бартараф этиш, коррупцияга оид ҳуқуқбузарликларни содир этганлик учун жавобгарликнинг муқаррарлиги принципини таъминлашдан иборат эканлиги белгиланди.
Сўнги йилларда жамиятимизда бу иллат билан боғлиқ бўлган “манфаатлар тўқнашуви” деган атама ҳам тез-тез тилга олиняпти.
Тўғри, юқорида қайд этилган Қонунда манфаатлар тўқнашуви атамасига оид тушунча ва манфаатлар тўқнашувининг олдини олиш ҳамда уни бартараф этишга доир мутасадди ходимлар ва органлар томонидан кўриладиган чоралар-тадбирлар хусусида тўхталиб ўтилган.
Бироқ яқинда яъни, 2024-йилни 5-июнь куни давлатимиз раҳбари томонидан имзоланган ва 2024-йилни 6-декабридан бошлаб кучга кириши белгиланган “Манфаатлар тўқнашуви тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикаси Қонуни бу борадаги муносабатларни янада мукаммал тартибга соладиган бўлди.
Хусусан, мазкур Қонун билан коррупциянинг бир кўриниши бўлган манфаатлар тўқнашувининг олдини олиш ва тартибга солишнинг ҳуқуқий асослари белгиланди.
Қонунда “манфаатлар тўқнашуви” тушунчасига таъриф берилган ҳамда бу ҳолат кимлар ўртасида ва қачон вужудга келиши мумкинлиги кўрсатиб ўтилган.
Хусусан, манфаатлар тўқнашуви— шахснинг шахсий (бевосита ёки билвосита) манфаатдорлиги унинг ўз лавозим ёки хизмат мажбуриятларини лозим даражада бажаришига таъсир кўрсатаётган ёхуд таъсир кўрсатиши мумкин бўлган ҳамда шахсий манфаатдорлик билан фуқароларнинг, ташкилотларнинг, жамиятнинг ёки давлатнинг ҳуқуқлари, қонуний манфаатлари ўртасида қарама-қаршилик юзага келаётган (мавжуд манфаатлар тўқнашуви) ёки юзага келиши мумкин бўлган (эҳтимолий манфаатлар тўқнашуви) вазиятдир.
Қонунга кўра, манфаатлар тўқнашуви билан боғлиқ муносабатларни тартибга солишнинг асосий принциплари қуйидагилардан иборат:
-қонунийлик;
-фуқароларнинг, ташкилотларнинг, жамиятнинг ва давлатнинг қонуний манфаатлари устуворлиги;
-очиқлик ва шаффофлик;
-холислик;
-коррупцияга нисбатан муросасизлик.
Қонун билан Давлат органининг ёки бошқа ташкилотнинг ходими:
-ўз лавозим мажбуриятларини ёки хизмат ваколатларини виждонан бажариши ва уларнинг бажарилишига таъсир кўрсатадиган ёки таъсир кўрсатиши мумкин бўлган ўз шахсий манфаатлари билан боғлиқ ҳар қандай ҳаракатлардан ўзини тийиши;
-лавозим мажбуриятларини ёки хизмат ваколатларини бажариш чоғида манфаатлар тўқнашувига олиб келадиган ёки олиб келиши мумкин бўлган шахсий манфаатдорликка йўл қўймаслиги;
-ўзининг бевосита бўйсунувидаги ходимларни ёки бошқа ходимларни бевосита ёки билвосита ўзининг шахсий манфаатларини кўзловчи ҳаракатларга (ҳаракатсизликка) мажбурламаслиги каби шарт бўлган ҳолатлар белгиланди.
Албатта мазкур Қонуннинг қабул қилиниши давлат ташкилотларида манфаатлар тўқнашувининг олдини олиш, аниқлаш ва тартибга солишнинг самарали механизмларини жорий этиш, унинг ҳуқуқий оқибатларини аниқ белгилашга ҳамда Ўзбекистоннинг коррупцияга оид халқаро рейтингдаги кўрсаткичларини оширишга хизмат қилади.
Бироқ, бу жабҳада ҳақиқий натижага эришиш ва мавжуд Қонунларимизни устуворлигини таъминлаш учун юртимиздаги ҳар-бир фуқаро бу иллатга ўта салбий ва муросасиз муносабатда бўлиши, авваламбор ўзи ҳар қандай каттами-кичикми бундай муносабатларни юзага келтирмаслиги, бундай вазиятларга дуч келганда эса эътиборсиз бўлмасдан дарҳол ҳуқуқни муҳофаза қилувчи органларга хабар бериши лозим бўлади.
Ш.А.Қодиров
Ғаллаорол туманлараро
иқтисодий суди раиси
